Hasło włoska rodzina przywodzi na myśl wiele skojarzeń. Wśród nich z pewnością prym wiodą mammoni – włoscy ‘maminsynkowie’, którzy najchętniej usamodzielniliby się dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego, co z kolei sprzyja szerzeniu się zjawiska rodziny wielopokoleniowej – una famiglia estesa. Włoskie rodziny wydają nam się być głośne (jak wszyscy Włosi), duże i bardzo ze sobą zżyte. W istocie, model domu rodzinnego, którego parter zamieszkują dziadkowie, piętro rodzice, a na strychu gnieżdżą się jeszcze wnuki i prawnuki, jest wciąż popularny. Według niektórych ekspertów, to właśnie z tego powodu pandemia koronawirusa tak mocno dotknęła Italię – najbardziej zagrożona grupa, seniorzy, żyją bardzo blisko młodych, co w tej sytuacji oznaczało większą ekspozycję na źródło choroby.

I membri della famiglia, czyli kto tworzy rodzinę?

Klasyczna włoska rodzina składa się oczywiście z i genitori – rodziców, których podzielić możemy na matkę – la madre oraz ojca – il padre. Naturalnie, poza sytuacjami skrajnie oficjalnymi, nikt ich tak nie nazywa. O wiele częściej usłyszymy zdrobniałe mamma, a nawet mammina oraz papà. W drugim wyrazie należy zwrócić szczególną uwagę na akcent, w przeciwnym razie będziemy mówić o il papa, czyli papieżu, który, rzecz jasna, też jest jakby naszym ojcem, ale w pewnych sytuacjach lepiej wyraźnie zaznaczyć, o którego z nich dokładnie nam chodzi. Skoro już o rodzicach mowa, dobrze byłoby wspomnieć o dzieciach – i figli, a jeśli chcemy zwrócić uwagę na ich płeć, to wyróżnić możemy córkę – la figlia i syna – il figlio. W relacji do siebie stanowią oni rzecz jasna siostrę – la sorella i brata – il fratello. Najstarsi w rodzie są zazwyczaj dziadkowie – i nonni, a nawet pradziadkowie – i bisnonni. Składają się oni z babci (prababci) la nonna (la bisnonna) oraz dziadka (pradziadka) – il nonno (il bisnonno). W relacji do nich najmłodsi pozostają, naturalnie, wnukowie, a więc i nipoti, którzy zarówno w żeńskiej jak i męskiej formie, będą brzmieli jednakowo: il/la nipote. Słowo to jest bardzo wielofunkcyjne, ponieważ oznacza także siostrzeńców i bratanków, co trochę ułatwia sprawę.

Z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciu

Ta prawda ludowa przekazywana z pokolenia na pokolenie została odkryta nie tylko przez polskie babki i prababki. Włosi także mają swoją wersję tego porzekadła – można by rzec, że nieco nawet bardziej dosadną. Powiedzenie parenti serpenti, a zatem ‘krewni – węże’, całkiem dobrze oddaje gorzkie relacje między członkami grupy uznawanej za najmniejszą komórkę społeczną. Powstał nawet film o takim tytule, ilustrujący za pomocą czarnego humoru problem opieki nad przedstawicielami najstarszego pokolenia rodziny, której nikt nie chce się podjąć. W grę, naturalnie, wchodzi drażliwy temat dziedziczenia majątku, który bez względu na szerokość geograficzną, zawsze stanowi kość niezgody. Niestety film ten nie odbił się szerokim echem w polskiej kinematografii, w przeciwieństwie do uznawanego za jedno z największych arcydzieł filmowych Ojca Chrzestnego.

Il Padrino, czyli kto jeszcze w rodzinie się liczy

Tytułowy ‘ojciec chrzestny’ to oczywiście szef mafii sycylijskiej – takiego bowiem tytułu używano w strukturach mafijnych. Jeśli jednak mowa o dalszych krewnych, obok il padrino, mamy również matkę chrzestną – la madrina. Ciotka to la zia, a jej mąż – lo zio, razem stanowią wujostwo – i zii, a ich potomstwo to dla nas i cugini. Co ważne, Włosi nie stosują podziału na wujków i stryjków, który wprowadza tyle niepotrzebnego zamieszania w języku polskim. Na końcu tej wyliczanki warto wspomnieć jeszcze i suoceri, czyli ukochanych teściów. Po drugiej stronie znajdują się z kolei il genero – zięć oraz la nuora – synowa. 

Tradycja vs. nowoczesność

Nie da się ukryć, że na obecny wizerunek włoskiej rodziny bardzo mocno wpłynęła rzeczywistość mafijna i to, w jaki sposób przedstawia się ją w popkulturze. W rzeczywistości Włosi to bardzo rodzinny naród, choć z reguły zawierają małżeństwa później niż my, Polacy. Tradycyjna, wielopokoleniowa rodzina traci niestety na popularności na rzecz una famiglia nucleare czyli rodziny jednopokoleniowej. Zjawisko to obserwujemy jednak we wszystkich społeczeństwach świata zachodniego. 

Allora, cercate di descrivere la vostra famiglia!

Il vocabolario:

il mammone – maminsynek

una famiglia estesa – rodzina wielopokoleniowa

il membro della famiglia – członek rodziny

i genitori – rodzice

la madre – matka

il padre – ojciec

i figli – dzieci

il figlio – syn

la figlia – córka

la sorella – siostra

il fratello – brat

i nonni (i bisnonni) – dziadkowie (pradziadkowie)

i nipoti – wnuki, siostrzeńcy, bratankowie

parenti serpenti – (dosł. krewni – węże) z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciu

il padrino – ojciec chrzestny

la madrina – matka chrzestna

i zii – wujostwo

i cugini – kuzyni

i suoceri – teściowie

il genero – zięć

la nuora – synowa

una famiglia nucleare – rodzina jednopokoleniowa

Karolina Iwaszkiewicz