W poprawnej polszczyźnie konstrukcja zdań zwana „stroną bierną” występuje relatywnie sporadycznie. Tymczasem w języku angielskim – przeciwnie – „passive voice” stanowi wyjątkowo popularną strukturę gramatyczną. Prawdopodobnie właśnie z tej przyczyny formy strony biernej rodzą się licznie niczym grzyby po ulewnym deszczu w tłumaczeniach z języka angielskiego na język polski. Zjawisko to ma miejsce przede wszystkim w rozmaitych tekstach specjalistycznych o tematyce naukowej tudzież prawniczej. Pojęcia „wierności i dosłowności tłumaczeń” mają bezpośredni związek z poprawnym brzmieniem przekładów strony biernej. Ww. aspekty chciałbym przybliżyć w niniejszym artykule.
Przybliżenie pojęć wierności i dosłowności tłumaczenia
Uwagę wielu osób, w tym dezaprobatę wytrawnych tłumaczy, przykuwa fakt, iż zdania przetłumaczone z j. angielskiego na j. polski z odwzorowaniem strony biernej brzmią niezbyt czytelnie i dość nieporadnie. Z racji translacyjnej poprawności stylistycznej zachowanie strony biernej w tłumaczeniu z angielskiego na polski w pewnych okolicznościach można traktować jako „kalkę językową”, czyli dokładne odwzorowanie struktur językowych, uznawane za błąd przekładu. Tłumacz w swojej pracy powinien się bowiem kierować złotą zasadą wierności przekładu, czyli dokładnego oddania znaczenia treści źródłowych w języku wynikowym. Tłumacz powinien również unikać ewentualnych dwuznaczności tam, gdzie to tylko możliwe i wskazane (przeważnie nie dotyczy poezji).
Nikolaj Wasiljewicz Gogol – poeta, dramaturg, publicysta i pisarz pochodzenia rosyjskiego – proces tłumaczenia zobrazował w następujący sposób: „Tłumaczenie powinno przypominać szybę, całkowicie przezroczystą, tak aby czytelnik nie zauważał jej istnienia”. Czasami jednak tłumacz, zderzywszy się ze ścianą tekstu od Zleceniodawcy, napisanego w sposób ohydnie niedbały, stylistycznie koślawy, naszpikowany błędami językowymi, a nawet wręcz niezrozumiały, staje przed dylematem, czy ów twór tłumaczyć wiernie czy może pięknie?! W takiej sytuacji tłumacze przysięgli języka angielskiego zobowiązani do bezwzględnego oddania sensu i klimatu tekstu źródłowego, wraz z występującymi w pierwowzorze ewidentnymi błędami rzeczowymi i wpadkami językowymi, ową wierność przekładu nazywają wprost po imieniu „Shit in, shit out”. Tłumacze zwykli tekstów marketingowych mogą się jednak pokusić o dopieszczenie poziomu treści w języku przekładu i „zrobić z gówna śliczność” tak, aby tekst w języku wynikowym nabył wartości użytkowej. Dokonują w ten sposób swego rodzaju korekty językowej w głowie, ot, na sucho. Rzetelny tłumacz nie powinien natomiast wychodzić z założenia, iż tłumaczenie ma być dosłowne, czyli słowo w słowo od lewej do prawej identyczne.
Konwersja strony biernej w stronę czynną w przekładach angielsko-polskich
Toteż w tłumaczeniach specjalistycznych (i nie tylko) z języka angielskiego na język polski warto, w miarę możliwości, zamieniać stronę bierną w stronę czynną, konwertując, inter alia, bezosobową formę czasownika w formę osobową. Jakkolwiek należy mieć również na względzie pewien niuans kontekstowy, iż w polszczyźnie forma bezosobowa czasownika charakterystyczna jest dla języka urzędowego czy naukowego, np. konstrukcje zdaniowe zakończone na –no i –to, np. powzięto, zdecydowano, przeprowadzono (eksperyment). Wówczas trudno mówić o błędzie tłumaczenia.
Przykłady zamiany strony biernej na stronę czynną w tłumaczeniach z języka angielskiego
Tym samym w angielskiej frazie tłumaczonej na j. polski: „Fortuitous events are not covered by the insurance company” można użyć formy czynnej “Towarzystwo ubezpieczeniowe nie odpowiada za zdarzenia losowe” zamiast wersji ze stroną bierną: „Zdarzeń losowych nie objęto odpowiedzialnością towarzystwa ubezpieczeniowego”. Następnie w zdaniu: „The authorities shall be immediately informed by the Citizen of all possible obstacles”, poprawna wersja tłumaczenia z angielskiego na polski powinna brzmieć: „Obywatel będzie niezwłocznie informować władze o wszelkich ewentualnych przeszkodach”, natomiast przekład: „Władze będą niezwłocznie informowane …” trzeba zakwalifikować jako niepoprawny.
Zdanie: „The provisions of Article 123 shall apply” w tłumaczeniu na j. polski powinno brzmieć: „Stosuje się przepisy art. 123”, a nie „Stosowane są przepisy art. 123.” Jak widać wyraźnie na powyższych przykładach, zamiana strony biernej w stronę czynną najczęściej pociąga za sobą swoistą inwersję, czyli zamianę podmiotu z dopełnieniem oraz kolejności ich występowania w zdaniu.
Nadużywanie czasownika „zostać” przez tłumaczy angielsko-polskich
Co zasługuje na niemniejszą uwagę, nierzadko nieprofesjonalni tłumacze nadużywają osobowej formy bezokolicznika „zostać” w przekładach konstrukcji zdaniowych typu „shall be introduced” / „shall be issued” / „shall be made available”, w których formę czasownika „zostaną wprowadzone” / „zostaną wydane” / „zostaną udostępnione” przeważnie warto zastąpić formą „będą” (będą wprowadzone / wydane / udostępnione), pod warunkiem że tłumacz stwierdzi, iż zachowanie strony biernej jest konieczne.
Tworzenie strony biernej w tłumaczeniach z j. polskiego na j. angielski
Kłopoty z właściwym stosowaniem strony biernej pojawiają się również w tłumaczeniach z języka polskiego na język angielski, w których należy przeprowadzać identyczny zabieg, lecz w odwrotnym kierunku. W tym miejscu pragnę przytoczyć uwagę do tłumaczenia tekstu artykułu naukowego na język angielski, którego korektę językową mieliśmy przyjemność wykonywać, bowiem klient zlecający projekt tłumaczeniowy zarzucił tłumaczowi zewnętrznemu nazbyt oszczędne używanie strony biernej, określając ją jako „podstawową składową artykułów naukowych”. Na powyższych przykładach widać dobitnie, że każdy język rządzi się własnymi prawami. Profesjonalny tłumacz ma obowiązek znać je jak własną kieszeń.
Bio:
Artykuł powstał we współpracy z tłumaczami biura tłumaczeń specjalistycznych Best Text, oferującego ustne i pisemne tłumaczenia wielojęzyczne, obróbkę grafiki tłumaczonych plików (usługi DTP), proofreading – korektę native speakera języka angielskiego oraz weryfikację tłumaczeń. Głównymi specjalizacjami firmy są tłumaczenia medyczne oraz tłumaczenia tekstów naukowych.
